Excel có sáu hàm phương sai khác nhau, và phân biệt chúng không dễ. VARPA là hàm ít người biết nhất nhưng lại quan trọng trong nhiều tình huống. Trong khi VAR.P chỉ tính số thuần túy, VARPA xử lý cả text và giá trị logic, khiến nó trở thành lựa chọn duy nhất cho dữ liệu phức tạp.
Sự khác biệt thực sự của VARPA
Hầu hết mọi người dùng VAR.P hoặc VARP cho phương sai toàn thể. Nhưng hai hàm này bỏ qua hoàn toàn text và giá trị logic trong tham chiếu ô. VARPA khác biệt ở chỗ nó đưa những giá trị này vào tính toán. Cụ thể, TRUE được tính là 1, FALSE và text được tính là 0. Điều này quan trọng khi làm việc với dữ liệu khảo sát, bảng điểm có ghi chú, hoặc bất kỳ tập dữ liệu nào lẫn số và text.
Cú pháp của VARPA đơn giản: =VARPA(value1, [value2], ...)
Value1 bắt buộc, các value còn lại tùy chọn. Bạn có thể nhập tối đa 255 đối số. Đối số có thể là số riêng lẻ, tham chiếu ô, hoặc dải ô. VARPA giả định tất cả đối số là toàn bộ tập dữ liệu, không phải mẫu.
Khi text và logic values thực sự quan trọng
Tôi gặp trường hợp này khi phân tích dữ liệu khảo sát khách hàng. Bảng chứa điểm từ 1-10, nhưng một số ô ghi “Không áp dụng” hoặc “Bỏ qua”. VAR.P bỏ qua những ô này hoàn toàn, khiến kết quả sai lệch. VARPA đưa chúng vào tính toán với giá trị 0, phản ánh đúng thực tế.
Ví dụ cụ thể:
Dữ liệu: 10, 8, 9, "Không áp dụng", TRUE, 7
VAR.P: Chỉ tính 10, 8, 9, 7 (bỏ qua text và TRUE)
Kết quả: 1.67
VARPA: Tính tất cả (text = 0, TRUE = 1)
Kết quả: 13.56
Sự khác biệt rất lớn. Trong dữ liệu khảo sát hoặc đánh giá hiệu suất, việc tính text và logic values giúp phản ánh chính xác độ biến thiên thực tế.
So sánh ba hàm phương sai toàn thể
Excel có ba hàm tính phương sai cho toàn bộ tập dữ liệu. Chọn hàm nào phụ thuộc vào cách bạn muốn xử lý giá trị phi số:
| Hàm | Text trong tham chiếu | Logic values | Ô trống | Dùng khi |
|---|---|---|---|---|
| VAR.P | Bỏ qua | Bỏ qua | Bỏ qua | Chỉ muốn tính số |
| VARP | Bỏ qua | Bỏ qua | Bỏ qua | Tương thích Excel cũ |
| VARPA | Tính = 0 | TRUE = 1, FALSE = 0 | Bỏ qua | Cần tính cả text/logic |
Lưu ý quan trọng: Khi bạn nhập trực tiếp giá trị vào hàm (không qua tham chiếu), cả ba hàm đều xử lý text và logic values như nhau. Sự khác biệt chỉ xuất hiện khi dùng tham chiếu ô hoặc dải ô.
Ví dụ minh họa:
A1: 10
A2: 8
A3: "Low"
A4: TRUE
A5: 9
=VAR.P(A1:A5) → 0.92 (chỉ tính 10, 8, 9)
=VARPA(A1:A5) → 17.04 ("Low"=0, TRUE=1)
Ba tình huống cần VARPA thay vì VAR.P
Tình huống 1: Dữ liệu khảo sát có ghi chú
Bảng phản hồi khách hàng với điểm 1-10 nhưng có ghi chú như “Không rõ”, “Bỏ qua”, “Chưa trải nghiệm”. Những ghi chú này phản ánh thông tin quan trọng – khách hàng không có ý kiến hoặc không áp dụng. VARPA tính chúng là 0, cho thấy đúng mức độ bất đồng ý kiến.
Tình huống 2: Bảng điểm có cột đạt/không đạt
Ngoài điểm số, bảng có cột TRUE/FALSE thể hiện đạt yêu cầu tối thiểu. Khi tính phương sai toàn diện, bạn cần đưa cả cột này vào. VARPA tính TRUE là 1, FALSE là 0, phản ánh đúng sự biến thiên trong đánh giá tổng thể.
Tình huống 3: Dữ liệu phân tích có placeholder
Trong quá trình thu thập dữ liệu, một số ô chứa “Đang cập nhật” hoặc “Chưa có”. Thay vì bỏ qua hoàn toàn, VARPA tính chúng là 0, giúp phản ánh độ không chắc chắn trong tập dữ liệu.
Ví dụ thực tế: Phân tích hiệu suất nhóm
Giả sử bạn theo dõi số task hoàn thành của 10 thành viên trong tháng. Bảng như sau:
B2:B11 chứa: 25, 30, "Nghỉ phép", TRUE, 28, 22, "Mới vào", 35, 29, 26
Ở đây:
- “Nghỉ phép” và “Mới vào” là ghi chú giải thích
- TRUE là một thành viên hoàn thành 100% task (được mark đặc biệt)
Công thức:
=VARPA(B2:B11)
Kết quả: 89.21
VARPA tính:
- Các số thực: 25, 30, 28, 22, 35, 29, 26
- TRUE = 1 (thành viên 100% task)
- “Nghỉ phép” = 0 (không có output)
- “Mới vào” = 0 (chưa có đóng góp đầy đủ)
Phương sai 89.21 phản ánh đúng độ biến thiên trong hiệu suất, bao gồm cả những người không đóng góp hoặc đóng góp đặc biệt. Nếu dùng VAR.P, kết quả chỉ 21.43, không phản ánh đúng sự chênh lệch thực tế.
Lỗi thường gặp và cách khắc phục
Lỗi #DIV/0!
Xảy ra khi không có giá trị nào được tính toán. Điều này có thể do:
- Tất cả ô trong tham chiếu đều trống
- Tất cả đối số là error values
- Chỉ có một giá trị duy nhất (cần ít nhất 2 giá trị)
Cách fix: Kiểm tra dải dữ liệu có ít nhất 2 giá trị hợp lệ. Dùng hàm IFERROR để xử lý: =IFERROR(VARPA(A1:A10), "Không đủ dữ liệu")
Lỗi #VALUE!
Xảy ra khi bạn nhập trực tiếp text không thể chuyển thành số vào đối số hàm. Ví dụ: =VARPA(10, 20, "abc") sẽ báo lỗi. Lưu ý: Lỗi này CHỈ xảy ra khi nhập trực tiếp, không xảy ra với tham chiếu ô.
Cách tránh: Luôn dùng tham chiếu ô thay vì nhập trực tiếp text vào hàm. Nếu cần nhập trực tiếp, chỉ dùng số hoặc TRUE/FALSE.
Nhầm lẫn giữa mẫu và toàn thể
VARPA dành cho toàn bộ tập dữ liệu. Nếu dữ liệu của bạn chỉ là mẫu nhỏ từ tập lớn hơn, dùng VARA thay vì VARPA. Công thức tính khác nhau: VARPA chia cho n, VARA chia cho n-1.
Ví dụ: Điểm thi của 30 học sinh trong lớp → dùng VARPA (toàn bộ lớp). Điểm 30 học sinh được chọn ngẫu nhiên từ trường 500 học sinh → dùng VARA (mẫu nhỏ).
Tương thích và lưu ý phiên bản
VARPA có sẵn trong tất cả phiên bản Excel từ Excel 2000 trở đi, bao gồm Excel 2007, 2010, 2013, 2016, 2019, 2021 và Excel 365. Hàm này cũng hoạt động trong Excel cho Mac và Excel Online. Không cần lo ngại về tương thích khi chia sẻ file giữa các phiên bản khác nhau.
Nếu làm việc với dữ liệu toàn là số và không cần tính text, VAR.P mới hơn và có tên rõ ràng hơn. Nhưng khi dữ liệu lẫn text, logic values, hoặc bạn cần phương sai phản ánh đầy đủ độ biến thiên, VARPA là lựa chọn duy nhất. Hàm này tính toán nhanh ngay cả với dải dữ liệu lớn trên 10,000 ô.
