Ba năm trước, khi đánh giá dự án khởi nghiệp đầu tiên, tôi dùng hàm IRR trong Excel và nghĩ rằng đang tính toán chính xác. Kết quả cho thấy tỷ suất hoàn vốn 23.5% – nghe có vẻ ổn so với mục tiêu 20%. Nhưng khi so sánh với tính toán thủ công của kế toán trưởng, con số thực tế là 28.3%. Sai lệch gần 5 điểm phần trăm này khiến tôi bỏ lỡ nhiều quyết định đầu tư quan trọng.
Vấn đề nằm ở dòng tiền không đều
Hàm IRR hoạt động tốt khi dòng tiền phát sinh đều đặn – mỗi tháng, mỗi quý, hoặc mỗi năm. Excel giả định khoảng cách giữa các dòng tiền là bằng nhau. Nhưng thực tế, hầu hết dự án không có dòng tiền định kỳ hoàn hảo.
Lấy ví dụ dự án khởi nghiệp tôi từng phân tích. Dòng tiền diễn ra như sau:
- Đầu tư vốn 500 triệu ngày 15 tháng 1 năm 2022
- Thu về 100 triệu ngày 25 tháng 4 năm 2022 (sau 100 ngày)
- Thu về 150 triệu ngày 30 tháng 7 năm 2022 (sau 96 ngày)
- Thu về 200 triệu ngày 10 tháng 12 năm 2022 (sau 133 ngày)
- Thu về 180 triệu ngày 20 tháng 3 năm 2023 (sau 100 ngày)
Khi tôi sử dụng IRR với dữ liệu này, Excel coi khoảng cách giữa mỗi khoản như nhau – dù thực tế chênh lệch từ 96 đến 133 ngày. IRR trả về 23.5%, trong khi nhà đầu tư yêu cầu 28% tỷ suất hoàn vốn tối thiểu. Dự án bị từ chối.
Ba tháng sau, kế toán trưởng tính lại bằng tay và cho biết tỷ suất thực tế là 28.3% – cao hơn ngưỡng yêu cầu. Dự án đáng được chấp nhận, nhưng cơ hội đã mất.
Ngày tháng chính xác thay đổi hoàn toàn kết quả
Tháng thứ 37 trong sự nghiệp, tôi làm việc với một chuyên gia tài chính dày dạn kinh nghiệm. Khi xem bảng tính của tôi, anh ấy chỉ thẳng vào công thức IRR và nói: “Sao không dùng XIRR? Dòng tiền này không định kỳ mà.”
XIRR là hàm cho phép bạn nhập chính xác ngày tháng từng dòng tiền xảy ra. Thay vì giả định khoảng cách đều nhau, XIRR tính toán dựa trên số ngày thực tế giữa các dòng tiền theo năm 365 ngày.
Tôi test lại dữ liệu cũ với XIRR. Kết quả: 28.3% – khớp chính xác với tính toán thủ công. Từ đó trở đi, mỗi khi làm việc với dòng tiền không đều, XIRR là lựa chọn duy nhất.
Cách sử dụng hàm XIRR chính xác
Cú pháp cơ bản của XIRR như sau:
=XIRR(values, dates, [guess])Trong đó:
- values: Dải ô chứa các giá trị dòng tiền (bao gồm cả số âm và số dương)
- dates: Dải ô chứa ngày tháng tương ứng với từng dòng tiền
- guess: Giá trị ước tính tỷ suất hoàn vốn (tùy chọn, mặc định 0.1 hay 10%)
Ví dụ cụ thể với dự án trên:
| Ngày | Dòng tiền |
|---|---|
| 15/01/2022 | -500,000,000 |
| 25/04/2022 | 100,000,000 |
| 30/07/2022 | 150,000,000 |
| 10/12/2022 | 200,000,000 |
| 20/03/2023 | 180,000,000 |
Nếu ngày tháng ở cột A2:A6 và dòng tiền ở cột B2:B6, công thức sẽ là:
=XIRR(B2:B6, A2:A6)Kết quả trả về: 0.283 hoặc 28.3% nếu bạn format ô về dạng phần trăm.
Thiết lập dữ liệu đúng cách
Điều quan trọng nhất khi dùng XIRR là format dữ liệu chính xác. Excel rất kỹ tính về vấn đề này.
Cột ngày tháng:
- Phải ở định dạng Date trong Excel, không phải Text
- Cách kiểm tra: Nếu ngày tháng căn trái, đó là text và sẽ gây lỗi
- Nên dùng hàm DATE để đảm bảo chính xác:
=DATE(2022,1,15)thay vì gõ trực tiếp “15/01/2022” - Tất cả ngày phải sau hoặc bằng ngày đầu tiên (ngày đầu tư ban đầu)
Cột dòng tiền:
- Giá trị âm: Chi phí, đầu tư ban đầu (dùng dấu trừ phía trước)
- Giá trị dương: Thu nhập, dòng tiền vào
- Phải có ít nhất một giá trị âm và một giá trị dương, nếu không Excel sẽ trả về lỗi
Thứ tự sắp xếp:
- Sắp xếp theo thứ tự thời gian từ sớm đến muộn
- Không nhất thiết phải liên tiếp hoàn toàn, có thể bỏ qua các tháng không có dòng tiền
So sánh IRR và XIRR với cùng dữ liệu
Để thấy rõ sự khác biệt, tôi so sánh cả hai hàm với chính xác cùng một bộ dữ liệu:
Dự án: Mở rộng cửa hàng
- Đầu tư: 300 triệu ngày 01/01/2023
- Thu nhập 1: 80 triệu ngày 15/03/2023 (74 ngày sau)
- Thu nhập 2: 120 triệu ngày 20/07/2023 (127 ngày sau)
- Thu nhập 3: 150 triệu ngày 05/12/2023 (138 ngày sau)
Kết quả IRR: 32.7% Kết quả XIRR: 38.2% Chênh lệch: 5.5 điểm phần trăm
Sự khác biệt này xuất phát từ việc IRR giả định mỗi khoản thu cách nhau đều đặn. Trong khi khoảng cách thực tế là 74 ngày, 127 ngày, và 138 ngày – không hề đều. XIRR tính toán chính xác theo từng ngày, phản ánh đúng giá trị thời gian của tiền.
Trong trường hợp dòng tiền hoàn toàn định kỳ – ví dụ thu về đúng cuối mỗi tháng hoặc cuối mỗi quý – IRR và XIRR sẽ cho kết quả gần như giống nhau. Nhưng ngay cả chênh lệch vài ngày cũng có thể tạo ra sai số đáng kể.
Xử lý các lỗi thường gặp
XIRR không phải lúc nào cũng trả về kết quả ngay. Đây là những lỗi tôi hay gặp và cách khắc phục:
Lỗi #NUM!
Đây là lỗi phổ biến nhất. Xảy ra khi:
- Không có cả giá trị âm lẫn dương trong dòng tiền (Excel không thể tính tỷ suất hoàn vốn nếu chỉ có chi hoặc chỉ có thu)
- Sau 100 lần thử, Excel vẫn không tìm được nghiệm phù hợp
Cách fix:
- Kiểm tra lại dòng tiền có ít nhất một giá trị âm và một giá trị dương
- Thử thay đổi tham số guess. Thay vì để mặc định, thử nhập 0.05, 0.2, hoặc thậm chí -0.1
- Nếu vẫn lỗi, có thể dự án có tỷ suất hoàn vốn cực cao hoặc cực thấp (ngoài phạm vi Excel có thể tính)
Lỗi #VALUE!
Xảy ra khi cột ngày tháng có giá trị không phải định dạng ngày:
- Một ô nào đó được gõ dưới dạng text
- Định dạng ngày không hợp lệ
- Ô trống trong dải dates
Cách fix:
- Chọn toàn bộ cột ngày tháng
- Format Cells > Date > chọn format mong muốn
- Hoặc dùng hàm DATE thay vì gõ trực tiếp
Lỗi ngầm: Kết quả không hợp lý
Đôi khi XIRR trả về con số như 400% hoặc -95% – rõ ràng không thực tế. Điều này xảy ra khi:
- Ngày tháng bị sai (ví dụ 2020 thay vì 2023)
- Thứ tự ngày tháng bị đảo lộn
- Dấu âm/dương của dòng tiền bị nhầm
Luôn kiểm tra lại dữ liệu gốc khi kết quả trông không đúng. Tỷ suất hoàn vốn thông thường nằm trong khoảng -20% đến 50% cho hầu hết dự án kinh doanh.
Khi nào dùng XIRR thay vì IRR
Sau 3 năm làm việc với cả hai hàm, tôi có quy tắc đơn giản:
Dùng XIRR khi:
- Dòng tiền xảy ra vào các ngày bất kỳ trong tháng
- Khoảng cách giữa các dòng tiền không đều (ví dụ: 2 tháng, rồi 4 tháng, rồi 1 tháng)
- Đầu tư ban đầu không vào đầu kỳ đầu tiên
- Cần độ chính xác cao cho quyết định đầu tư quan trọng
Dùng IRR khi:
- Dòng tiền chắc chắn định kỳ hoàn toàn đều (cuối mỗi tháng, cuối mỗi quý)
- Làm mô hình tài chính đơn giản, không cần chính xác tuyệt đối
- Data chỉ có số liệu theo kỳ mà không có ngày tháng cụ thể
Trong thực tế, tôi luôn ưu tiên XIRR. Dù dữ liệu có định kỳ hoàn hảo đi nữa, XIRR sẽ cho kết quả tương tự IRR nhưng với độ chính xác cao hơn. Chi phí thêm chỉ là một cột ngày tháng – đáng giá so với sự chính xác nhận được.
Ứng dụng thực tế: Đánh giá lại 15 dự án cũ
Sau khi biết XIRR, tôi dành một tuần để tính lại toàn bộ 15 dự án từng phân tích trong 3 năm trước. Kết quả đáng ngạc nhiên:
- 12 trên 15 dự án có sai số trên 5% khi so sánh IRR và XIRR
- 8 dự án sai số từ 5-10%
- 4 dự án sai số trên 10%
Quan trọng hơn, có 3 dự án ban đầu bị từ chối vì tỷ suất IRR thấp hơn ngưỡng 25% yêu cầu. Khi tính lại bằng XIRR, cả 3 đều vượt ngưỡng này. Điều đó có nghĩa là công ty đã bỏ lỡ 3 cơ hội đầu tư tốt chỉ vì dùng sai công cụ tính toán.
Bây giờ, mỗi khi phân tích dự án mới, tôi luôn thiết lập bảng tính với hai cột: ngày tháng chính xác và dòng tiền tương ứng. XIRR trở thành công cụ mặc định. IRR chỉ được dùng trong các trường hợp đặc biệt khi tôi biết chắc 100% dòng tiền định kỳ hoàn toàn đều đặn.
Bài học về giá trị thời gian của tiền
Sai lệch giữa IRR và XIRR xuất phát từ một nguyên lý cơ bản trong tài chính: giá trị thời gian của tiền. 100 triệu hôm nay có giá trị khác 100 triệu 6 tháng sau. Sự khác biệt này tỷ lệ thuận với thời gian và tỷ suất chiết khấu.
XIRR tính toán chính xác số ngày giữa các dòng tiền và điều chỉnh theo năm 365 ngày. Nếu bạn thu về tiền sớm hơn dự kiến – giả sử sau 60 ngày thay vì 90 ngày – tỷ suất hoàn vốn thực tế sẽ cao hơn. XIRR phản ánh điều này. IRR thì không.
Trong dự án đầu tiên tôi phân tích sai, khoảng cách thực tế giữa các dòng tiền dao động từ 96 đến 133 ngày. IRR coi như tất cả đều 100 ngày (hoặc bất kỳ khoảng cách trung bình nào). Khi thu nhập đến sớm hơn (96 ngày) hoặc muộn hơn (133 ngày), giá trị hiện tại của chúng thay đổi đáng kể.
Đây không chỉ là chi tiết kỹ thuật. Trong quyết định đầu tư trị giá hàng tỷ đồng, sai số 5-10% có thể tạo ra chênh lệch hàng trăm triệu trong giá trị dự án.
Hàm XIRR có sẵn trong Excel 2016, 2019, 2021, và Microsoft 365. Google Sheets cũng hỗ trợ hàm này với cú pháp tương tự. Nếu bạn đang đánh giá dự án đầu tư hoặc phân tích hiệu quả tài chính với dòng tiền không đều, XIRR là công cụ bạn cần – không phải IRR. Sai số 5-10% là điều hoàn toàn có thể xảy ra khi dùng sai hàm, và đó là chênh lệch đủ lớn để thay đổi quyết định quan trọng.
